Merhum öğretmen ve milli eğitim idarecisi Sait Durmuşoğlu Beyle önce Milletin Sesi Gazetesinde sütün arkadaşlığı yapmış, sonra, vefatına kadar, Erzurum Tarih Derneğinde uzun yıllar birlikte çalışmıştık. Bir gün kendisine Pulur Köy Enstitüsünü gördüğümü ve şaşırdığımı söylemiştim. Bunun üzerine, o okuldan mezun olduğundan, Pulur Köy Enstitüsünü yazmam halinde gerekli malzemeyi temin edeceğini, enstitü mezunlarıyla tanıştıracağını söyledi ve onun ısrarlarıyla konuyu yazmaya başladım. Söz verdiği gibi, Sait Hoca’m eski albümlerini açarak, fotoğraflarını çekip kullanmama izin verdi, bazı arkadaşlarıyla tanıştırarak konuşmamı sağladı, okul arazisine birkaç kere giderek hatıralarını anlattı. Kendisine teşekkür ediyor, bir kere daha “Allah rahmet eylesin” diyorum.
Enstitü arazisine gittiğimizde binaların tamamının durduğunu görmüştük. Hatta sonradan Pulur İlköğretmen Okulu ve bilahare Yavuz Selim Öğretmen Okulu haline dönüştükten sonra yapılan ilaveler ve bahçede konulan büstler de duruyordu. Sadece, koruma kararı alındığından boşaltılmışlardı ve bu yüzden bakımsız kalmışlardı.
Osmanlı Devleti son yıllarında Meclisi Mebusanında kabul edilen kanunla kurulmasına karar verilen, ancak Balkan, Birinci Dünya ve Kurtuluş Savaşı nedeniyle açılamayan köye yönelik eğitim kurumları nihayet 1940 yılında, TBMM’de kabul edilen kanunla yeniden ele alınmış ve okullar kurulmaya başlanmıştı. Sadece 5 yıl sonra ise, Dünya konjüktüründeki değişme nedeniyle kanun ve yönetmelikler değiştirilerek enstitülerin içi boşaltılmış, Köy Enstitüleri öğrenci alış, eğitim ve öğretmenlerinin işlevleri bakımından diğer öğretmen okullarına benzetilerek gerçekte bu iş sonlandırılmıştı. 1954 yılında adları da “öğretmen okulu”na çevrilerek kısa süren bu eğitim macerasının sonlandırıldığı ilan edilmiş oldu.
Bulduklarımız önce, 2003 yılında Ufuk 2000 Gazetesinde, Genel Yayın Yönetmeni Nihat Kılıçoğulları’nın kabul etmesiyle bir ayı aşan müddetle “Pulur Köy Enstitüsü” adıyla, yarım sayfa olarak dizi yazı olmuştu. 20 yıl sonra, Pulur Köy Enstitüsü üzerine toplanan bilgilerin artmasıyla doyurucu bir kitap haline geldi. Son bir düzeltme yapılması gerekiyor.
Bu arada Pulur Köy Enstitüsü arazisinde de bazı değişmeler oldu. Bu yapıların “korunması gerekli kültürel yapı” kararı veren Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu, bu korumanın gereksizliğine karar verdi. Bu da binaların yıkımının yolunu açtı. Önce batıda yer alan ahırlar ve tarımla ilgili yapılar yıkıldı. Sonra sanıyorum sadece 3 veya 4 bina saklanarak kalan binalar yol edildi.
Bir yatılı ilköğretim bölge okulu inşa edildi. Şu anda bölgede 4 ayrı okul bulunuyor. Arazinin bir bölümüne Milli Eğitim Bakanlığı tarafından eğitim merkezi inşa edildi. Arazi bir ara özel bir okula verilmek üzereydi ki o sırada milli eğitim müdürü bulunan ve enstitünün devamı sayılabilecek Yavuz Selim öğretmen okulundan mezun olan Fevzi Budak’ın gayretleriyle bu durum, güçlükle de olsa, engellendi.
Bugün internet ortamında, Fevzi Budak’ın yazısından, okuldan kalan bir binada eğitim müzesi kurulduğunu öğrenmiş bulunuyoruz. Bu bile sevindirici. İlk fırsatta gezerek, Erzurum Lisesi Müzesi veya birkaç yıl önce gördüğüm Belgrat Eğitim Müzesiyle tabii ki mukayese etmeyeceğim.
Ülkemizde eğitim seviyesinin ve buna bağlı olarak mühendislik, mimarlık, kültür, sanat, … bilim, teknik, felsefe, … alanlarının durumu çok da iyi değil. Bir şeyler yapmak gerekiyor.
Bu yazı 17 Nisan 2021 günü, yani köy enstitülerinin kuruluş yıl dönümünde yazıldı. Bazı çevreler köy enstitülerinin yeniden kurulmasını istiyorlar. Aradan 81 yıl geçmiş. Çare Köy Enstitülerinin yeniden kurulması değil, eğitim kurumlarının çağa uygun olarak geliştirilmesini istemek daha makul bir talep olacak. Böylece sadece anlatıma dayalı, teorik değil, uygulamaya da yer veren, gerçekçi bir eğitimle daha üst düzey öğretmenlerin yetiştirileceğini ümit edebileceğiz.
İlk fırsatta, kabul ederse tercihen Fevzi Hoca’mla beraber, Pulur Köy Enstitüsü’nü hatırlatan müzeyi görmeye gideceğim ve izlenimlerimi yazacağım. Bu ziyaret, aksilik olmazsa, Pulur Köy Enstitüsü kitabımın da tamamlanmış olması manasına gelecek.