Tarih konuşabilmek ve tarih yazabilmek için arşive gereksinim vardır.
Kuşkusuz, arşiv belgelerine dayanmadan yazılan tarihe tarih demek olanaksızdır.
Belge yoksa tarih de yoktur.
Arşiv; geleceğe tarihî, siyasî, sosyal, kültürel, hukukî, idarî, askerî, iktisadî, dinî, ilmî, edebî, estetik, biyografik ve teknik olarak intikal etmiş; yazılmış, çizilmiş, resmedilmiş, görüntülü, sesli veya elektronik ortamlarda üretilmiş belgelerin bulunduğu ortamlardır.
Buradaki belgelere arşiv malzemesi denir.
Dünyanın en kapsamlı arşivlerinden biri de Osmanlı arşividir.
Ülkemizde Devlet Arşivlerine bağlı olan Cumhuriyet ve Osmanlı arşivi olmak üzere, Genelkurmay'a bağlı ATASE arşivi, Millî Savunma Bakanlığı arşivi, Dışişleri ve İçişleri Bakanlığı arşivleriyle, Tapu ve Kadastro arşivleri, öte yandan Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu gibi kurumların özel arşivleri bulunmaktadır. Osmanlı esasında, İstanbul'un fethinden sonra evrak arşivlemeye başlamış, modern anlamda düzenli arşiv çalışmaları1845'te başlamıştı.
Mustafa Reşid Paşa'nın başlattığı çalışmada, birincil amaç bir arşiv binası kurmaktı, proje 1850 yılında sona erdi ve belge tasnifine başlandı. Bina Sultanahmet'te kuruldu ve adına Hazine-i Evrak denildi.
Osmanlı Arşivleri, kuruluştan 1922 yılına kadarki süreci kapsarken, Cumhuriyet Arşivlerinde ise, 1920 yılından itibaren günümüze kadar geçen sürede toplanan belgeler yer almaktadır. Arşivlerde; hatırat, mektup, telgraf, padişah emri, sadrazamların padişaha yaptığı arzlar, Bab-ı Ali'den çıkan evrak, fotoğraflar, eski kitaplar gibi birçok türden belge vardır. Fatih Sultan Mehmet’in fetihten sonra Gayr-i Müslimlere tanıdığı ayrıcalıklara ait fermandan, 1800'lü yıllarda işlenen bir cinayetin araştırılma emrine kadar, birçok farklı konuda belge bulunmaktadır.
Osmanlı iyi bir arşivciydi, her şeyi kayıt altına almış, padişahın hangi öğünde ne yediğinden, mutfağa kaç kilo mercimek alındığına kadar her şeyin kaydı tutulmuştur.
Hele bir de adına Osmanlıca denen o toplama dili biliyorsanız değmeyin keyfinize.
Osmanlı arşivlerinde oymak, aşiret ve cemaat araştırması yapıyorsanız, şanslısınız çünkü yüzlerce hatta binlerce isme rastlarsınız.
Kürtleşen Türkler adında bir kitabım var. Yaklaşık 500 sayfalık bu kitabı yazarken onlarca arşiv belgesi taradım ve kitabımda kullandım.
Osmanlının sosyolojik yapısını gözler önüne seren bu yapı hakkında hazırlanmış en eski eser, Cevdet Türkay’a ait Başbakanlık Arşiv Belgeleri ’ne Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler adlı eseridir.
Bu eserde Osmanlı arşiv belgelerinde adı geçen yüzlerce cemaat, oymak ve aşiret kayıtlıdır. Yaşadıkları yerler, ekrad ya da Türkmen olup olmadıkları ve konak-göçer durumları gibi detay bilgiler de yer alır bu eserde. 230 oymak, 1500 aşiret ve 5 bin 500 cemaatin kayıt altına alındığı bu değerli kaynakta birbirinden ilginç isimlere rastlarsınız.
Hoş bu ülkede birbirinden ilginç isim ve soy isimler hep vardı ve var olacak, zaman zaman bunları haberleştirmiştik. Çok da ilgi görürdü bu haberler. Müstehceninden tutun komiğine, insanın ağzını açıkta bırakanına kadar seç beğen al cinsinden isimler.
Osmanlı arşivlerini büyük bir özenle tarayarak oymak, cemaat ve aşiretler konusunda yapılan son kapsamlı araştırma ise, Prof. Dr. Yusuf Halaçoğlu tarafından yapılmıştır. Beş cilt olarak yayımlanan bu eserde çok daha detaylı oymak, aşiret ve cemaatlerle ilgili bilgiler yer almaktadır.
Osmanlı arşivlerinde kayıt altına alınmış oymak, aşiret ve cemaat adları incelendiğinde birbirinden ilginç, gülümseten ve şaşırtan isimlere rastlıyorsunuz.
İşte o isimlerden bazıları;
OYMAKLAR:
Akü: Rakka, Musul, Kerkük Eyaleti
Abdal kuyumcu: Sivas sancağı
Bahşiş: İçel Sancağı
Ciğersizler: Tarsus Sancağı
Çökelek: Saruhan Sancağı
Döşekhane: Adana Eyaleti
Fitneli Uşakları: Malatya Sancağı
Düdük Velioğulları: Konya, Ankara, Kayseri
Dinciler: Kütahya Sancağı
Gavurkıran: Bozok Sancağı
Oynaşlı: Kütahya Sancağı
Kabasakal: Adana Eyaleti
Koyunoğulları: Harput Eyaleti
Köpekli: Rumeli Vilayeti
Köşne (Mercimek) Perakende: Karaman Eyaleti
Mamoş: Musul Eyaleti
Manda: Adana – İzmir
Pipili: Sivas Sancağı
Şeyh Güm: Van Vilayeti
Tanrıdağı Yörükleri: Rize ve Karadeniz havalisi
Tiridi: Diyarbekir, Van, Bitlis Vilayeti
Terane: Kırım (Çerkes taifesinden)
Yumuşak: Kocaeli Sancağı
CEMAATLER:
Adala Harmandalısı: Saruhan Sancağı
Alacadinli: İçel, Teke, Alaiye Sancakları
Alkış: Niğde Sancağı
Alnıkesik: Çerkes taifesinden
Emmiler: Kayseri Sancağı
Annalar: Edirne Paşa Sancağı
Aşağı Karıştıran: Vize Sancağı
Avra Mari: Musul Vilayeti
Avretli: Maraş Sancağı
Ayşe Oğlanları: Maraş Sancağı
Baluk Kumikre: Kırşehir – Bozok Sancağı
Basuroğlu: Paşa Sancağı
Başımkızdı: Niğde ve Aydın Sancağı
Bebe/Bebeli: Adana Sancağı
Besilioğlu: Hamideli Sancağı
Beynamazlı: Maraş Sancağı
Bıyıklı Osman: Paşa Sancağı
Bodur Muharrem: İskenderiye Sancağı
Boyundurukkıran: Malatya Sancağı
Böğrüdelik: Tarsus Sancağı
Böğüren Hoca: Niğde Sancağı
Burunkesen: Maraş Sancağı
Burnu Pembeli: Paşa Sancağı
Burunsuz: Edirne Vilayeti
Büyükburun Viranı: Adana Sancağı
Büyük Önlü: Paşa Sancağı
Camuş: Maraş Sancağı
Cancıklı: Adana Sancağı
Ciğersizler:Tarsus Sancağı
Çaktı: Ayıntab Sancağı
Çalıoba Maa Tuluklar: Hüdavendigar Sancağı
Çarığıkuru: Hüdavendigar Sancağı
Dana: Kocaeli Sancağı
Defterdar: Paşa Sancağı
Değnekçiler: Paşa Sancağı
Diğer Başıbüyüklü: Maraş Sancağı
Dinli: Maraş Sancağı
Dıragonlu: Karaman Eyaleti
Tırık (Dırık) Obası: Vize Sancağı
Domalan: Alaiye Sancağı
Donlu: Ergani Kazası
Dukanlı Maşatobası: Nizip Sancağı
Düdük: Maraş Sancağı
Düldülbüksüzü: Maraş Sancağı
Dünbüllü: Kilis Sancağı
Esterli: Diyarbakır Sancağı
Eşekli: Bozok ve Maraş Sancağı
Evladı Bacı: Kayseri Sancağı
Evladı Erik: Bozok ve Maraş Sancağı
Firenkli: Adana – Maraş Sancağı
Gılmanlı – Gılmanlar: Kütahya Sancağı
Hayathatun: Tarsus Sancağı
Haydi: Ekrad Taifesinden
Huri Celladlar: Karahisar Sancağı
Hüsrem Mirim: Bozok ve Maraş Sancağı
İnce Bacak: Teke ve Hamid Sancağı
İnce veled: Rakka, Bozok, Sivas Sancağı
İsa: Paşa Sancağı
Kabakulak: Niğbolu Sancağı
Kafir: Malatya Sancağı
Kafirhacı: Paşa Sancağı
Karaboynuzlar: Alaiye Sancağı
Karaböcüklü: İçel Sancağı
Karacataravason: Maraş Sancağı
Karadonlu: Karahisar Sancağı
Karıcık: Malatya Sancağı
Karışlıyan: Adana – Tarsus Sancağı
Kıldonlu Karasi Sancağı
Kırantalı: Kırşehir, Sivas, Diyarbekir Sancağı
Köpekli Avşarı: Sivas Sancağı
Kuduzlar: Karaman Eyaleti
Kurddomuzu: Tarsus Sancağı
Küçük Sermayeli: Karahisar Sancağı
Lulu: Maraş Sancağı
Malaklar: İçel Sancağı
Man: Erzurum Sancağı
Mehdi: Boyabad Sancağı
Osman Bölükbaşı: Rakka, Aydın, Ankara Sancağı
Oynadan: Maraş Sancağı
Otsokan obası: Çirmen Sancağı
Öküz baba: Uşak Kazası
Pir Sultan: Halep Kazası
Sakalkoyan: Konya Sancağı
Sakalı Alma: Adana – Tarsus Sancakları
Selavatlı: Aydın Sancağı
Siroz: Aydın Sancağı
Sokuşlu: Maraş Sancağı
Sürahi: Diyarbekir Eyaleti
Tarhanacıbölüğü: Paşa Sancağı
Ufakeşekli: Kırşehir Sancağı
Varyemez: Erzurum Sancağı