Kurulduğundan beri önemli kültürel faaliyetlere sahiplik eden Güneş Vakfı, şehrimizdeki kültürel faaliyetlerine pandemi günlerinde de devam ediyor. Geçen hafta internet yoluyla dinlediğimiz Karahanlılar devleti üzerine konferans da bunlardan biri.
Orta Asya’da Manas üniversitesine rektör olan Alparslan Ceylan’dan sonra vakıf başkanlığına seçilen Yavuz Günaştı oturumu idare ederken, zamanı iyi kullanması, dinlenilmeyi sağlama başarısıyla hocasından çok şey öğrendiğini, vakıf çalışmalarının devamının sağlanacağını göstermiş oldu. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ortaçağ tarihi anabilim dalından Prof. Dr. Ömer Soner Hunkan tarafından “Alp Er Tunga’nın Çocukları/ Türk Hakanlığı Karahanlılar” başlığıyla yapılan konuşmada 10. yüzyılda Müslüman olan ilk devleti Karahanlılar’ın tarihi ele alındı. Konuşmadan akılda kalan ilginç bilgiler şunlar;
Karahanlı tabirinin 1954- 56 yıllarında Milli Eğitim Bakanlığınca tercüme ettirilen İslam Ansiklopedisi yoluyla konulduğunu, bu devlet mensuplarının hiçbir zaman kendilerine bu adı vermediğini söyledi.
“Bir devlete ad dört türlü konur. İngilizce İslam Ansiklopedisinde İlikanlılar, Uygurlar ise Buğrahanlar adını verirler. Orta Asırda 1-soyundan, 2- coğrafyasından, 3-sisteminden 4-İnanç yapısından alır.
Bu dönemde soya uygun olarak Afrasyab’a dayandırılarak Abrasyaboğulları veya Abrasyab-ı Türki adı verilir. Afrasyap kim? Alp Er Tunga. Yusuf Has Hacib, Kutabdgu bilig’de cihan hakimiyeti özelliklerini üzerinde barındırdıklarını söylüyor.
Kaşgarlı Mahmut da bir haneden mensubu olarak Afrasyab Tonga Alp Er’dir diyor. Bu devlet Abfrasyab’a bağlanıyorsa Mesudi’ye göre hanlar hanı Karluklardan çıkar Afrasyab ve Şane de bunlardandır. Şane, Göktürk hanedan sülalesinin İslam kaynaklarındaki adı. Millet olarak Türk adı ilk defa Göktürklerde geçiyor. Afrasyab soyundan gelen Harun Buğra Han, Ferganaya girdiğinde 991 yılında bastırdığı parada Ebul Musa Türk Hakan yazıyor. Diğerleri de … Türk Hakan olarak kullanıyor. Türk Bilge Hatun gibi… Togan Han Türk … gibi,. Kadır Han Yusuf. Kadir değil, Kadır.
Bunlar Türklük bilincine de sahiptiler. Afrasyab’ın dedesi Börü, kurt demek. Börü Tegin … Alp Er Tunga, Kutadgu bilig’de Dünya hakimiyeti bakımından bütün faziletleri üzerinde taşıyan kişi olarak tanımlanır. Biruni bunların kendi kendilerine büyük ünvanlar verdiklerini yazıyor ki Türk Cihan Hakimiyeti Mefküresi Tarihinde önemlidir. Kaşgarlı Mahmur’ın eserinde hadis olarak “Benim Türk adını verdiğim ve yüksek dağlara yerleştirdiğim ordum vardır. Yanlış yapanın üzerine gider” yazılıyor. (Benzer bilgiyi Cahiz’in kitabında da okumuştuk.)
Devletin, sistemine dayalı adı ne? En üst mertebedeki kişinin unvanı ne ise sistem de odur. Kaşgarlıya göre bu devlete Hakaniye veya Haniye denilmiştir, yani hanlık en sık kullanılan adlardır. İbnül esir ve Kaşgarlı’da da görürüz; Türk Hakanlığı veya Türk hanlığı en doğru adlandırmadır.
Coğrafyaya bağlı olarak Hakanlığı Türkistan veya Memleketi Turan da denilir. Bu isimlerden herhangi biri seçilebilir. En iyisi Türk Hakanlığı adını tercih etmektir. Çünkü bu devlet Göktürklüğün devamıdır..
Bu isimlerden herbiri doğru, Karahanlılar ise yanlış adlandırmadır. Bu yanlış adlandırmanın sebebi, emperyalistlerin Türk Dünyasını bölme istekleridir. Karahan gerçekte merkezdeki en büyük hakimi belirtmek için kullanılır. Kara, kuzeyin unvanıdır, en büyük demektir.
Ayyıldızın İslamileşmesi da Türk Hakanlığı sikkelerine dayanır. Bu dönem paralarında değişik Ayyıldız şekilleri kullanılır.
Burada devletin başkenti olan Karabalgasun’un aslında şehrin Arapça adı olduğunu, Türkçesinin ise Kuzordu olduğunu öğrenmiş olduk. Dönem paralarında Kuzordu yazar. Kuz kuzey, rengi karadır yani büyük, demektir. Başkent demektir. 766 yılında Karluk yabguluğu kuruluyor ki Türk Hakanlığının kuruluş tarihi demektir.
Konuşmasında zaman zaman Kutadgu Bilig, Divan-ı Lügat-it Türk ve Atabet-ül Hakayık’dan örnekler veren konuşmacı, Çinli, İslam ve Avrupalı kaynakları da ihmal etmedi.
Yazarın 2006 yılında yayımladığı, “Türk Hakanlığı/ Karahanlılar” başlıklı bir de kitabı bulunuyor.